Forfatter: thorleifthorsen

Hoggormen – Vipera berus – er tema for bloggen denne veka. Hoggormen er ein av tre slangeartar i Norge. Dei andre er slettsnok og buorm. Bloggen er basert på observasjon av ein stor fin hoggorm på hoggormplassen «min» på Tynset fyrst i denne veka.

Eg har dei siste åra oppsøkt ein overvintringslokalitet til hoggorm i Tynset kommune. Når ormen vakner til liv utpå våren – som oftast i mars/april – har eg talt i overkant av 10 ormar her. 9.april i år blei det talt opp fire ormar der. Dei ligg og varmar seg utanfor overvintringsstaden som her er ei soleksponert delvis vegetasjonsdekka steinur i furuskog. Høgda over havet er omlag 700 m. Dei første som kjem fram er hannane. Og nokså raskt etter at dei har kome fram skifter dei ham (skinn).

På besøket denne veka var det bare ein orm å sjå. Ein stor flott hannorm som eg trur nyleg hadde vakna opp av vintersøvnen. Eg vil anslå at denne var ein stad mellom 70 og 80 cm lang. Hoggormen kan bli ca 90 cm lang. Ormen var dorsk og tok til seg varme i sola. I tillegg må det nevnas at nattetemperaturen var ned mot minus 10 om natta. Ein slange har ein sylinderforma kropp. Men når dei skal varme seg opp, breier dei seg ut slik at kroppen blir tilnærma flat. På det viset fanger dei opp meir varme frå sola.

Eg har som mange andre vokse opp med historiar om at hoggormen er farleg og giftig. Sjøl om eg veit at dette ikkje er sant så sit det i meg. Eg er litt forsiktig når eg går i ormeterreng. Besøka på ormstaden i Tynset har fått meg til å senke skuldrene og slappe av i lag med ormane. Denne ormen følgde eg med i over ein time og tok ein del foto med lågt perspektiv med avstand ned mot 30 cm.. Ormen kraup litt rundt meg, inn i ura og ut igjen og lot seg ikkje forstyrre av at eg sat der.

Ormen skifter ham nokså fort etter han har vakna opp frå vintersømnen. Mulig at denne hadde begynt å førebu seg på hamskifte. Aua har fått eit litt sløra blikk.

Det er ikkje så ofte eg ser hoggorm når eg er ute på tur. Men ormen har så langt eg veit ei nokså vid utbreiing i traktene våre med eit tyngdepunkt i dei austlege delane av regionen. Du kan treffe hoggorm til fjells i 1000 meters høgd og muligens høgare.

Ormane parrer seg nå i månadsskiftet april/mai og ungane fødes i august. Ei hoe føder kvar andre eller tredje år.

Ormemønster

Viiste eg det ikkje så hadde eg nok oversett ormen som låg kveila saman under lyngen.

Om du vil vite meir om hoggorm så er nettstaden Hoggorm.org ein god plass å starte eller Facebooksida til Hoggormens venner

(Dette er andre versjon av blogginlegget. Meinte at dette var ein ho-orm utfrå det eg såg. Men ein av landets hoggormekspertar Thor Håkonsen har bestemt den til ein hann. Så då måtte eg skrive om bloggen litt, og så må eg lese meg opp på kjønnsbestemming av hoggormar!)

Tid for orrhaneleik – denne tida då orrhanane kjemper om hønenes gunst og fotografane valfartar til leikane. Her er foto frå tre netter på leiken som Floris Smeets ved Deset i Åmot kommune, har tilrettelagt for fotografering. Eg var her fyrste gongen i 2020. Ei av mine mest minneverdige naturopplevingar har eg frå dette besøket då over 30 orrhanar starta spelet i 4-tida om morgonen.

Det har gått eit kvarter sidan dei første «tjoo-ysj» eller «hysjing» blei hørt like før fuglane starta spelet. Ute på myra ser eg skyggar som beveger seg. Ein ny dag lyser opp austhimmelen – enno er det rundt ein time før sola skin på myra. Kameraet stilles inn på iso 10 000, blendaråpning 2.8 og eksponeringstid -1/25 sek. Det blir eit stemningsfoto ut av det.

Leiken i dag er litt meir beskjeden enn tidlegare år. Eg talte rundt 15-20 orrhanar utpå myra. I år har og leiken flytta seg mot utkanten av myra inn mot eit område med meir vegetasjon. Vêret har vore uvanleg – periode med mildvêr og regn har gjort at mykje snø smelta og deler av myra er islagt.

Mesteparten av tida er det berre buldring og hysjing å høyre. Nå og då høyres lyden av vinger som klaskes mot motstandaren. Kampane går fort. Kameraet som kan ta 20 bilder i sekundet kjem til sin rett – alle hopp, slag og hakking – blir synlege i etterkant.

Når orrhøna er innom leiken, blir det liv. Buldringa tar seg opp og orrhanane spring rundt etter høna. Kampane mellom hanane gjeld adgang til beste

På leiken har orrhanane eigne territorier. Dei mest ettertrakta er dei i midten av leiken kor dei sterkaste hannane held til. I utkanten har unge hannar sine territorier. Og eit territorie kan vere alt frå ei tuve til eit større område.

Ein annan kamp:

Det går hardt for seg i «trefningane»! Med eksponeringstid på 1/1600 sek og raskare blir det meste som skjer dokumentert – vassdråpar frå myrvatnet som kastes opp i kampen, fjør som er revne laus og svever bak kamphanane og «uttrykket» til hanen som har fått seg ein trøkk.

Eine morgonen fekk me eit lite snødryss som ga fint lys og fine stemningar.

Noen fluktfoto

Innimellom gjer orrhanen slik små hopp eller korte flygninger med raske vingeslag. På engelsk kalles det Flutter-flight eller direkte oversatt flagreflukt

Det er ei eiga stemning der oppe på myra. Orren buldrar, tranene roper at dei er tilbake, sangsvana tar ein sving over myra, perlugla hukrer og duetrosten syng. Reine villmarkstemningen – men så brytes roen av eit helikopter som «chopper» over, drønn frå eksplosjonar og maskingeværsalvar frå skytefelta like ved. Når skytinga opphører brytes stillheten av sus frå biltrafikken i Østedalen og Rendalen eller frå godstog som tutar nedi dalen. Og kikkar eg ut frå telte,t ser eg blinkande lys frå vindturbinar i nærleiken.

Lundefuglen er nok den av alkefuglane som flest kjenner til. Det karakteristiske fargerike nebbet gjer fuglen lett å identifisera, og nebbet gjer at lunden får eit litt godmodig uttrykk.

Lundefuglen er rundt 30 cm lang og veg 4-500 g. Den kan fly opp mot 90 km/t. Bestanden i Norge er anslått til 2,9 millionar fuglar. Til tross for eit stort antal fuglar er lunden i kategorien Sterkt trua. Dårleg hekkesuksess grunna matmangel har redusert bestanden kraftig. På Røst er eksempelvis bestanden redusert fra rundt 2 millionar par rundt 1990 til under 500 000 i løpet av noen tiår.

I samband med at lundane kjem til land og skal finne seg reirplass, kan det gå hardt for seg. Lundefuglar som sloss på snødekt mark her blitt eit ettertrakta motiv blant fuglefotografar som oppsøker Hornøya i Finnmark. BBC brukte mykje tid på denne scenen i samband med filmen Wild Scandinavia. Til tider kan det vere tett med fotografar ved områda der lundekampane erfaringsmessig skjer.

På oppholdet mitt på Hornøya fekk eg oppleve lundefugl som sloss fleire gonger. Den eine gongen var slosskampen rett blodig. Det er når dei skal forsvare reirplassen sin at det kan bli voldsomme kamper. Før det blir slosskamp, blir inntrengaren advart med ulike signal i form av kroppspositurar.

Nebb, føtter og vinger brukes i kampen. Det gjeld å få motparten i bakken. Dei fleste kampane er fort over. Dei som er vist her varte i rundt 10 min. Den første og blodige starta høgt oppe i lundeura som jo var snødekt. «Kamphanane» trilla nedover, ofte hang dei saman med nebba, andre gonger hadde eine fuglen eit solid tak i motstanderens vinge. Beinet til den eine som nok blei taparen, hadde og fått sg eit bitt slik at det blødde.

Ein ny kamp – ikkje blodig som første men like intens. Att det stod folk rundt lot ikkje til å affisere kamphanane.

Nokre få av desse fotografia la eg ut på FB-gruppa The puffin club. Fleire medlem stilte spørsmål med å legge ut fotografia. Men som eit medlem svarte «It’s all part of puffin life and nature. Shows the reality. It’s not always cuteness and puffiness!» Likefullt blei innlegget sletta av gruppas administrator!!! Det blei for realistisk for ei gruppe som dyrker «cuteness and puffiness!»

På linken til BBC finn me ein film med lundar som sloss.

Det var heile sju år sidan sist eg var på Hornøya utanfor Vardø. Hornøya er sjøfuglparadiset lengst aust i Norge- austanfor St.Petersburg og Istanbul står det i oppslagsverka. På øya som nås med båt frå Vardø havn, finn me dei fleste av våre sjøfuglar. Det er vel bare havsula som ikkje hekkar her. Størsteparten av øya er fuglereservat med ferdselsforbod frå 1.mars til 15.august. Men på stien som går langs reservatet er det lett å studere og fotografere sjøfuglane. På denne tida har størsteparten av bestandane kome inn til øya, og dei er i ferd med å etablere seg.

Fotoworkshopen var arrangert av naturfotograf Bjarne Riesto frå Vadsø. Me hadde overnatting på fyret- ein stor fordel då me får utnytte døgnets mange timar betre enn om me skulle budd på hotellet i Vardø og reist med båt fram og tilbake kvar dag.

Herregarden Ledaal er Kongens offisielle residens i Stavanger. Bygningen er eigd og blir forvalta av Stavanger Museum. Nå var det ikkje det kongelege aspektet som gjorde at me reiste til Stavanger og Ledaal, men eit ønske om å få sjå krokusblomstringa i parken. Og krokusen svikta ikkje som fotografia under viser.

Det er meir å lese om Ledaal på sida til Kongehuset.

I Wikipedia står dette om krokus: Krokusslekta (Crocus) er ei planteslekt i sverdliljefamilien. Krokus er ei staude som ofte vert rekna som ein løkplante, sjølv om overvintringsorganet eigentleg er ein knoll. Slekta er utbreidd med fleire enn 30 artar i Europa, Midtausten og Nord-Afrika. Dei er for det meste fjellplantar. Dei fleste krokus vert 10–20 cm, og dei finst i mange fargar frå kvite og gule til lilla og blå. Blomstringstidspunktet kjem an på sorten, men fell for det meste frå sist i februar til inn i april. For dei haustblomstrande fell blomstringa frå september til inn i november

Det er lett å la seg imponere av slike blomsterflor som dette. Arten er innført til landet ein eller annan gong attende i tida. Og i dag finns dei i mange mange hagar. I tillegg blir blomsten og planta ut i parkar som her. Lenger sør er krokus ein vill vårplante – se t.d. Chochołowska Valley i Polen

Tur til Jæren med familiært formål. Vipas fluktleik, lerkas sangflukt og tjeldflokkar på trekk langs kysten stod på «fotoønskelista. Alt såg eg men foto av dei blei det lita tid til.

Fjæreplytten er ofte ein redningsplanke om tida til fotografering er knapp. Ein flokk med fjæreplytt mellom Hedlestø og Sele var samarbeidsvillige.

Ute på Håtangen ved Hå gamle prestegard sat det ein del storskarv. Dei var ivrig opptatt med vingetørk og fjærstell, og lot seg i liten grad affisere av alle turgåarane. Å fotografere dei var vrient då sola stod nokså rett i mot. Med litt redigeringsarbeid i etterkant blei det slik som under her. Nikon Z9 + Nikon 500mm PE f5,6 og 1,4x TC

Då er eg i gang med harefotografering på 4. året. Eg har bygd opp ein lyssatt foringsplass utafor huset. Når eg fotograferer sit eg inne i kjellaren. Vindua er opne og er dekka med kamuflasjeduk. Det er ca 15 m mellom kamera og harane. I fjor hadde eg foringsplassen for nær huset – ja ved eit høve var harane berre eit par meter unna fotografen.

For to år sidan la eg ut mat for første gongen, men då fann rådyra fram til plassen og ødela «prosjektet» mitt. Det er mykje rådyr her, og vintersdag trekker dei mot husa. Me skulle gjerne hatt eit par gauper fast her! I fjor laga eg ein «fôringsplass» med litt lammepellets til rådyra eit stykke unna husa. Dei holdt seg stort sett der. Prøver på same strategien i år og, og det virker. Eg kjem nok til å sleppe dei innpå for fotografering men ikkje enda.

I fleire veker har eg lagt ut havre for å venne dei til at her er det mat. Spora i snøen fortel om stor aktivitet enkelte netter. Fredagskvelden låg alt til rette med snø i lufta og litt vind. Det var stor trafikk i periodar – fem harar på det meste . Men lite aktivitet utom å ete- det er jo litt hopp og sprett som er ønskeleg. Og her er resultata.

Hareblogg 2021

Hareblogg 2022

Hareblogg 2023

Hareblogg mai 2023

Enda eit blogginnlegg med «gamle» foto. Denne gongen er orrfuglen tema. Orrfuglen er ein av dei fire norske fugleartane som «leiker». Dei andre er storfugl, dobbelbekkasin og brusfugl (brushane). Spelande orrfugl er ikkje så uvanleg å sjå utover våren i distriktet her. Langs nordsida av Aursunden og på Tamneset – ei halvøy i Aursunden speler orrhanane enkeltvis eller nokre få langt utover våren. Men min første skikkelege orreleik var i 2020 på Deset i Åmot kommune på leiken til Floris Smeets. Eg kjem aldri til å gløyme øyeblikket om morgonen då myra framom teltet formeleg eksploderte av spelande orrhanar – iallefall 30. Seinare har eg vore der to gonger til – minneverdige opplevingar. Og i fjor fann eg fram til ein leik her på Røros. Rundt 10 hanar som spelte spredt over eit større område, men oppleving var det og fotografia var eg nøgd med. Ei samling her med orrfuglfoto og videosnuttar . Videoane er filma med Iphone eller Olympus – håndholdt og med innebygd mikrofon.

Det har blitt lite fotografering denne veka. Og derfor passa det godt å sjå gjennom eldre foto – redigere, systematisere og slette. Eldre foto vil sei foto frå to år attende i dette tilfellet. Foto frå ein tur til Hornborgasjøen i Sverige i mars 2022- sjøen der store delar av den skandinaviske tranebestanden mellomlander på vårtrekket. Og det er blitt ein turistattraksjon verd å oppleve. For ca ei veke sidan landa den første tranen der. Dei overvintrar på den iberiske halvøya og meldingar frå den delen av Europa fortel at dei store flokkane lettar i desse dagane. Dei mellomlandar i Frankrike og Tyskland før Hornborgasjøn. På nettsida til Horborgasjøn Naturum finnes mykje oppdatert stoff om antal traner, kor du kan se fuglane og om andre severdigheter rundt sjøen.

I det ukentlege radioprogrammet Norsken, svensken og dansken opna den svenske deltakaren Åsa Linderborg programmet 25.2. med ein vakker poetiske tekst om Hornborgarsjøen, tranenes tilbakekomst,naturens og livets gang.

Å fotografere tranene ved Hornborgasjøen er minneverdig. Mens det framleis er mørkt kjem dei første tranene flygande inn frå overnattingsplassane ute i sjøen. Kvelden før er det spreia ut korn som lokker tranene dit. På det meste har det vore talt opp rundt 26 000 traner på ein gong! Fotomotiva er mange men det er spesielt i timen rundt soloppgang at det er best å fotografere og om kvelden når tranane flyg ut til overnattingsplassane i sjøen.

Ein del foto her tatt med lang eksponeringstid grunna lite lys, bevist kamerabevegelse såkalla ICM (Intended camera movement eller utfordrande lys.

Til slutt ein video for å få med litt morgonstemning frå Hornborgasjøen filma ein morgon då landskapet var dekka av nysnø.

Telemark er eit fylke me berre har kjørt gjennom på veg til og frå. Nyleg blei det ein snartur til Rjukan og Gausta i Tinn kommune. Rjukan med si industrihistorie er verd eit eige besøk. Navnet Rjukan viser til Rjukanfossen som betyr den rykande fossen. Framveksten av Rjukan er knytta til reguleringa av Rjukanfossen, framveksten av Norsk Hydro og etableringa av Rjukan salpeterfabrikk i 1907. I løpet av få år blei jordbruksdalen omdanna til ein industriby. Og i 1920 hadde folketalet auka til 8350. I dag speler industrien mindre rolle. Norsk Hydro har flytta viktigaste delar av virksomheten til Herøya. Rjukan og Notodden har sidan 2015 hatt verdensarvstatus under navnet Rjukan-Notodden industriarv. Folketalet er i dag ca 5500 i Tinn kommune.

Rjukan reknes som Nord-Europas beste stad for isklatring. Det er over 190 lett tilgjengelege fossar og bergvegger for klatring i alle vanskegrader. Og isklatrarar var det å sjå på mange stader – frå klatring i små islagde bergvegger til store fossefall. Det ser fasinerande ut å klatre oppover dei loddrette islagde bergveggane med hjelp av økser, stegjern og tau! Isklatring er eit døme på at vår natur er ettertrakta som reisemål, og at nye aktivitetar og ny bruk dukker opp.

Ettertrakta som reisemål sommar og vinter er også Gausta og Gaustatoppen . Der isklatrarane ikkje krev tilretteleggging av områda dei brukar, er Gaustaområdet døme på det motsatte. Her er det bygd opp eit alpinsenter likt mange andre med talrike nedfartar, skitrekk, turløyper, stolheisar, hotell, serveringsstader, leiligheter, hyttebyar…….

Gaustatoppen er eit av våre nasjonalfjell der det rager 1883 m over havet. Det seies at frå Gaustatoppen kan me sjå 1/6-del av Norges areal. Toppen kan nås enten via Gaustabanen – kabelbanen inne i fjellet-eller på ski vinterstid og til fots om sommaren.

Førstkomande mandag – 19.2. er det 90 år sidan Widerøes flyselskap blei grunnlagd- datoen var altså 19.februar 1934. 18.juni same året gjekk første turen med sjøfly frå Oslo via Kristiansand, Stavanger til Haugesund. 12 timar tok turen. Det var langt mellom flyplassane den gongen, men havet låg jo der. I dag har Widerøe trafikk på i overkant av 40 flyplassar i Norge samt ein del utanlandske. 3,3 millionar passjerar frakta Widerøe i 2023! Frå 12.januar i år blei Widerøe ein del av Norwegian-konsernet, og ein ny æra starta.

Eg har sett saman ein fotokavalkade over Widerøes flygingar på Røros i høve jubileet.

Etter at Braathen SAFE avvikla alle flygingar til/frå Røros 1.1.2001, fekk Widerøe ein kontrakt som gjekk frå 1.8.2001 til 31.3.2006. I februar 2008 var Widerøe atter tilbake da flyselskapet Coast Air gjekk konkurs. Deretter overtok Danish Air Transport ruta. Etter tre år med Danish Air Transport, fekk Widerøe attende Rørosruta i desember 2012. Med unntak av eit lite intermesso med Leap Air frå april 2020 til januar 2022 har Widerøe flydd Rørosruta sidan 2012. I 2019 hadde Widerøe sitt beste år med ca 26 000 passasjerer til/frå Røros. Nå er det over for Widerøe på Røros når DAT (Danish Air) overtar flyruta frå 1.4. Dei små grønne blir erstatta av Danish Air Transport sine fargerike fly. På mange vis kan me seie at Widerøe har vore den stabile delen av flyruta Oslo-Røros-Oslo i eit heller ustabilt marked.

Mitt forhold til Widerøe strekk seg attende til august 1980 då eg reiste med Widerøe frå Tromsø til Hammerfest ein varm augustdag på veg til første lærarjobb på Rolvsøya i Måsøy kommune. Turen gjekk med legendariske Twin Otter – eit lite passasjerfly med plass til 20 passasjerar. Twin Otter – flyet som Øystein Sunde gjorde udødeleg gjennom sangen «Liten og grønn.«. Mellom passasjerkabin og cockpit var det kun eit forheng om eg husker rett. (Eller var det bare det at døra alltid var open?) Det blei mange turar i løpet av fem år mellom Tromsø og Hammerfest både i storm og i stilla. Ein gong oppdaga flygarane kvitfisk – kvitkval – i Sørøysundet og vippa litt på flyet slik at alle fekk sjå. Ein anna gong var vêret så flott, sola skein i nordvest og marginen på ruteplanen så romslig at me fekk ein sightsingtur på utsida av Sørøya. Andre gonger reiste me med «postflyet» frå Hammerfest i firetida om morgonen for å nå første Braathenfly frå Tromsø mot Værnes. (Og som korresponderte med Braathens maskin til Oslo med mellomlanding på Røros!) Eg minnes og turar med postflyet då eg bokstavleg kjente vinden ta tak i flyet og «kaste» det opp i lufta.

Eg har tilbrakt mange timar i nordenden av flyplassen på Røros for å fotografere. Her er det mogeleg med låg kameraposisjon og eg kan smette objektivet mellom åpningar i porten. Det blir ikke lange fotoøktene med kun eit morgonfly og eit kveldsfly! Finaste fototida er litt utpå vinteren og hausten når sola fargar himmelen gyllen ved flyavgangane.

Skulle du runde 90 år i år, spanderer Widerøe ein gratis tur på deg – se meir på Widerøes nettside: https://www.wideroe.no

Femundløpet 2024 er i gang. Rundt 180 hundespann var påmeldt i år. Og når dette skrives er framleis mange hundspann ute i terrenget. Dei som har kjørt kortaste distansane er i mål. Deltakarane klasse F650 som skal kjøre 650 km- har framleis eit stykkke atte får målpassering på Røros. Dei første i den klassen kjem vel ikkje i mål før mandag.

Eg har fotografert på Femundløpet fleire gonger men frå ulike stader. Dei fyrste åra holdt eg til nede i gata i startområdet. Etter kvart har eg flytta meg lenger ut. I 2020 rigga eg meg til i bjørkeskogen ovom Skistuggu med Bergstaden som bakgrunn. Det blei ei flott fotoøkt med skikkeleg «huggu buvêr» – dvs vind og snø. I periodar var det vanskeleg å halde objektiva fri for snø.

I år bevega eg meg lenger ut i løypa opp på snaufjellet då klasse F650 (650 km) starta midt på dagen torsdag. Vêret var bra – minus 30 nede på Røros, vindstille og sol frå klår himmel. Oppe i høgda var det nok ein ti grader varmare. Fotomessig var det ok forhold, men litt for mykje sol etter mi meining. 

På kvelden var det start for klasse F450 (450 km). Temperaturen låg rundt 25 kuldegrader, men fotoutstyret fungerte upåklageleg. Om det var i overkant mykje lys på dagen så var det lite lys då starten gjekk kl 18. Å fotografere i mørke med litt lysskin frå ein klår himmel og mykje lys frå kjørarane sine lykter, er utfordrande. Mange foto blei mislukka når lykta til hundkjøraren lyste rett på meg.

Iso blei stilt til 25600 og eksponeringstid stort sett mellom 1/60 sek-1/100 sek. Mange av fotografia er etterbehandla i Lightroom med støyfjerningsfilter. Kan hende blir dei litt i «glattaste» laget? Eg likar kombinasjonen av mørke, kulde og høg iso. Snø som virvles opp, damp frå hundane, låg kameraposisjon, spennande tilfeldig lyssetting og og ein liten uskarphet – gir eit resultat eg likar.

Neste år arrangeres VM i hundkjøring på Røros 6.-12.februar kor Femundløpet 2025 vil vere VM i langdistanse.