Fotobloggen Veke for veke

Humlene er attende etter ein lang vintersøvn – 8.5. dukka første jordhumla opp. Sidan den datoen har det vore humler å sjå som oftast i nærleiken av vierkratt eller hageblomster. Så tidleg på året er det berre humledronninger å sjå. Det er som kjent berre dronninga som overvintrar – arbeidarane og hannane døyr om hausten. I denne fyrste tida på våren kan det vere smått med mat. Vieren er ei viktig næringskilde.

Finvêret dei siste dagane sette skikkeleg fart på blomstringa. I nokre vierkratt utmed Glåma fekk eg verkeleg oppleve humlelivet: Jordhumle, åkerhumle, trehumle, markhumle og lynghumle samt veps gjekk «bananas» i pollen og nektar. På denne tida av året er det «relativt» lett å artsbestemme humlene – det er bare dronninger i farta og dei er reine og skarpe i fargane.

For den som vil lære meir om humler er NINA’s temahefte Humler i Norge ein god start. Dei norske artane er godt beskrevet med gode foto. Og skulle ein ha behov for meir informasjon er bøkene Humler i Norge eller Norges humler med humleskolen å anbefale.

Det var ikkje bare humlene som «koste» seg med pollen – også mange vepsar av arten norskveps var å sjå. Denne arten kjenneteiknes i felt av ein rød flekk på sidene av bakkroppen.

På Facebook kom denne meldinga opp torsdag 27.5. – minne om ei hending for tre år sidan. Eg hugsar godt då eg tok dette fotografiet. Kvelden denne varme forsommardagen hadde eg brukt på å fotografere dvergmåker og hettemåker på svenske side av grensa. Lenge før eg såg dei høyrte eg kanadagåsas nasale år-lytt..år-lytt (eller o-ink o-ink som er mitt forsøk på lydbeskrivelse). To gjess kom flygande mot meg frå norsk side. Og med kveldshimmelen i vest blei det eit ok foto med teksten Fri som fuglen.

Eg var på same plassen 27.mai 2021 saman med naturfotograf Erlend Haarberg. Dvs ikkje heilt same plassen denne gongen for grensa er jo «stengt» og fotoplassen utilgjengeleg for nordmenn utan ønske om karantene på Vauldalen fjellhotell. Frå norsk side kunne me betrakte fotoplassen frå 2018 ca 200 m inne på svensk side og dvergmåketjønna. Tjønna var delvis islagt men to hettemåker låg allereie på reir. I tillegg var det toppender, rødstilk, grønnstilk og gluttsnipe å sjå der.

Denne ettermiddagen ga utrykket «fri som fuglen» ei ny meining – gauk, toppand, trostar, piplerker og måker bevega seg fritt fram og tilbake over grensegjerdet. For akkurat her er det eit fysisk grensegjerde mellom landa! (Må i anstendighetens navn seies at det er eit reingjerde – ein praktisk inretning -som ikkje kan samanliknas med grensegjerder andre stader i verda.

Det er ein heilt annan situasjon i dag enn for tre år sidan altså. Me som bur i Rørostraktene og har kryssa grensa mellom Norge og Sverige nå og då som den mest naturlege sak i verda, blir i dag møtt av politi og militært personell. Grensa som er der men som likevel ikkje har blitt sett på som ei grense, er no blitt ei grense bokstavleg talt.

Luftrommet har og vore ein «friplass» – det er akseptert at internasjonal lufttrafikk passerer over landa- høgt oppe. Flykapringa over Belarus (Kvite-Russland) illustrerer at ikkje alle er einig i dette lenger. Vi kan ikkje lenger sei som ein viss ubåtkaptein sa for å unnskylde seg at han var på feil plass i feil land : «Vi kan jo ikke se den grense under vann!»

Grensene er blitt svært så synlege no – både til lands, til vanns og altså i lufta. Dette er jo betraktningar frå ein med norsk pass – eit pass som nesten opphever alle grenser…

Men enn så lenge gir utrykket Fri som fuglen meining for fuglane i allefall

Endeleg blei det tid til ein rett «fuglatur» – ein dag med kikkert, teleskop og notisblokk- ein slags roadtrip til lokale stader kor det av erfaring kan vera mykje fugl å sjå. Foto og inntrykk frå dagen er bloggtema.

Eg hadde nok venta at det skulle vere meir fugl å sjå – men får skulda på det kalde vêret så langt i vår. Dagen starta like før fem om morgonen ved Havsjøen på grensa mellom Os og Røros.

Havsjøen er ein kroksjø i Glåma. Frå 1914 til 1958 hadde NSB sagbruk her med eige sidespor frå Rørosbanen. I dag er det så vidt spor etter sagbruksdrifta som delvis var basert på bearbeiding av tømmer fløta hit frå Femundsmarka. Tømmerfløtinga er ei eigen historie med bygging av tømmerrenner mellom Femunden og Feragen og fløtedammer flere steder nedover Hådalsvassdraget. Må bli tema for ein blogg ein annan gong!

Sjøen er rasteplass for ender, lom og svaner under vår- og hausttrekket. Denne morgonen var det framleis litt is igjen og toppender og kvinender rasta på iskanten. Sjøorren – ei stor og nesten svart dykkand- er ein karakterart i Havsjøen. Denne morgonen låg det ca 30 av dei.

I tillegg til sjøorrene var det mykje anna å sjå: Storlom, ei gravand, brunnakker, krikkender, toppender og kvinender. Sangsvaner og traner ga lyd frå seg frå andre sida av Glåma – herleg lydkulisse!

Storlomen er vanlg å sjå i Havsjøen og hekkar år om anna. Å komme på nært hold utan kamuflasje er nesten umogeleg – i allefall på ein snartur som dette. Det var seks storlomar i Havsjøen denne morgonen. Islagte fjellvatn er nok årsak til det. Også i begge endane av Aursunden var det og storlom å sjå seinare på turen- 13 tilsamen og fire smålom.

Etter Havsjøen var Gjettjønna like utom Røros sentrum, stoppestad. Gjettjønna har dei seinare år vist seg å vere ein spennande fuglebiotop spesielt om våren. Det er fleire områder med starr og sneller som gir gode leveforhold for ender, horndykkar og vadefuglar. I år er det særleg dvergmåkene som har trekt til seg fuglafolk. På det meste er det sett 26 dvergmåker på ein gong i tjønna. Kurtise og parring er observert. Om måkene vil hekke her eller annan stad rundt Røros står igjen å se. Tidlegare år har dei hekka på svensk side av grensa som eg har skreve om i tidlegare bloggar.

Strandlinja i Gjettjønna er ein viktig biotop. Her er det ofte vadefuglar å sjå – også denne morgonen. Ein grønnstilk rasta her – ein mellomstor vadar med grønnlige bein. Fluktspelet dens er karakteristisk – flyg med raske korte vingeslag mens….

Deretter gjekk turen langs Hitterdalsvassdraget med første stopp Hittersjøen – ein annan lokalitet like utom sentrum. I enden av sjøen er det eit område med sneller og starr – ypperleg lokalitet for vadefuglar gråhegre og horndykkar. Hitterdalsvassdraget har fleire interessante lokalitetar og horndykkaren er ein karakterart med opptil 10 par. To rødnebbterner i innsjøen Stikkilen bar bud om vår og sommar.

Turen gjekk via Gruvveien forbi Storwartz til Aursunden. På Storwartz var vatna framleis islagte men sandloen var på plass. Sandloen – ein liten vadefugl – trives på dei opne områda ved flotasjonsanlegget her oppe og i det opne heilandskap.

Aursunden er delvis islagt framleis men isen er i ferd med å bryte opp. Områda ved inntaket til kraftverket er i ferd med å fyllas opp og lite fugl var å sjå.

Ved Sundtjønna i Brekken stoppa eg. Tjønna er ein kjent hekkeplass for horndykkar men isen dekka framleis tjønna. I skogen rundt derimot var det eit «yrande» fuglaliv: Bjørkefink, bokfink, gråtrost, rødvingetrost, blåstrupe, gulerele, sivspurv…… og lauvsangar. Denne insektetande trekkfuglen som overvintrar i Aust Afrika,blei møtt av kaldt vêr her. Og lite insekter i lufta. Ein skulle tru at det då blir svelt-i-hjel for lauvsangaren. Ingen problem tydeleigvis. Sjøl om det er kaldt er det mat å finne. Det fekk eg sjå då eg sette meg ned ved eit bekkesig. Bortimot 10 lauvsangare heldt til her og mat fann dei: Mygg, fluer, mark…. Fasinerande å sitte ned og betrakte dette – ei lita naturoppleving som eg «lever lenge på.»

Turen gjekk vidare innom lokalitetar i Øvre Glåma, Borgosen og Vauldalen utan store overraskelsar. På tilbaketuren om ettermiddagen låg det ein liten svartandflokk i Hittersjøen- 4 hannar og ei ho.

Våren er litt sein i år og vårblomster kan vere eit høveleg tema. To av dei tidlegaste plantene her i Rørostraktene er vårpengeurt og torvmyrull

Vårpengeurten – ein liten unnselig plante med rosakvite blomster – er lett å overse der han blomstrer i sørvendte vegkantar, hageskråningar så fort det har blitt bart.

«Vårpengeurt (Noccaea caerulescens) er ein to- eller fleirårig plante i krossblomfamilien. Planten vert 10-30 cm høg, og har snau stengel med bladrosett som ofte overvintrar. Kronblada er kvite eller lysfiolette. Blada er blågrøne og sluttar seg om stengelen, og som visnar nedanfrå etterkvart som planten veks. Frøa mognast i 5 – 10-mm breie hjarteforma skulper, kvar med mange frø.
Vårpengeurten vart innført til Botanisk Hage Noreg, og derfrå har han spreid seg sidan 1874. No er han fullt naturalisert i tørr eng, på berg og i open tørr skog opp mot fjellet. …..I sør framstår han som ein karakteristisk vårplante. Opphavleg høyrer vårpengeurten heime i fjellstroka i Sør- og Mellom-Europa.» Wikipedia

Myrull – nærare bestemt torvmyrull – tenker nok dei fleste på som ein sommarplante. Mange ser nok for seg bilete av lyse sommarnetter og myrer med «duvande» myrull. Myrull er ein av våre tidlegaste vårplanter – så snart snøen har smelta i april spirer dei og blomstrar. Ja ofte før snøen har smelta trenger dei seg opp i «friluft».

Frå Store Norske Leksikon: «Myrull er en planteslekt i starrfamilien, og består av flerårige myrplanter. Myrull vokser i tuer eller danner matter. Bladene er flate eller trådformede. Blomstene sitter sammen i aks og har trådformede dekkblad, som vokser ut til lange ullhår (cirka 2–5 cm) når frukten modnes. Frukten er en trekantet nøtt, som spres ved at vinden tar tak i ullhårene og fører dem med seg.

Det finnes om lag 20 arter av myrull i tempererte eller arktiske strøk på den nordlige halvkule, og i fastlands-Norge finnes sju arter: Duskmyrull, bredmyrull, torvmyrull, gullmyrull, snømyrull, brannmyrull og småmyrull. I tillegg Vrangmyrull som er en krysning av snømyrull og brannmyrull.

Torvmyrulla blomstrer så tidleg at det er vinden som står for bestøvinga. På denne tida er det få eller ingen insekter ute. Først veks griffel/arr ut og etter eit par dagar er pollenbærarane «modne». Pollen frå ein plante overføres til ein annan plante frå same art. Krysspolinering kalles dette. Griffel/arr blir bestøva og befrukta med pollen frå anna plante. Så veks pollenbærare ut og når pollenet spres blir andre planter bestøva. På ei myr så blomstrer plantene litt asynkront. Det er aks som nettopp har spira mens andre står med modne pollenbærarar og andre er avblomstra.

I Rørostraktene er det lite elg å sjå om vinteren. I løpet av november og desember vandrer dei fleste elgane ut av kommunene til område med mindre snø og betre beite: Femundstraktene og Os/ Tolga i Østerdalen I månadsskiftet april/mai kjem dei attende.

På kveldstid denne veka har åtte elgar beita «groe» på eit jorde uti Engan mellom Sundet og Galåen. Langt frå vegen som dei har vore, har dei i liten grad latt seg forstyrre av tilskuarar med og utan fotoapparat.

Akkurat no er det eit rikt dyreliv langs vegane i Rørostraktene- rådyr, elg, hare, orrfugl, storfugl, traner og rovfuglar som fjellvåk, tårnfalk, jordugle og myrhauk.

Langs fylkesvegen i dette området har eg hatt mange fine elgmøter sittande i bil mens elgane har bevega seg rolig langs vegen ofte delvis skjult av skogen. Tar med nokre foto frå tidlegare år.

Eit nytt besøk på orreleiken nedi Rendalen. Det nærmar seg høneveka og fotovert Floris Smeets lova mykje liv på myra. Etter å ha spelt i over ein månad nærmer det seg klimaks for orrhanane sin kamp for å føre genene sine vidare. Dei som har fått beste posisjon går av med seieren.

Me gjekk inn på leiken på kvelden då det begynte å mørkne. Våren er kjølig. Duetrosten var einaste sangfugl denne kvelden. Himmelen klårna opp i vest, temperaturen datt og ei tynn ishinne la seg på myrvatnet. Utpå natta hukra perleugla og ein stad langt unna kunne eg høyre lappuglas rop!

Sidan eg sist var på myra, er mykje endra. Mesteparten av snø og is er smelta. Telta stod nå ikkje på ei hard isflate, men rett og slett ute i ei skikkeleg blautmyr. Å sove i teltet kjentes ut som å sove i ei vannseng.

I firetida vakna eg til vingeslag, buldring og sjoing – tid for dagens orreleik. Og det var berre å snu seg over på magen og kikke ut av teltet. Dei kvite haleviftene viste kor dei var og at kampane var i gang.

Høneveka er den veka kor parringa skjer. Hønene er innom leiken nå og då. Denne morgonen var det fem høner å sjå. Men dei forlot leiken utan at me såg parring. Leiken blei litt tammare utan hønenes tilstedeværelse. Ei orrhøne som flaug over leiken var som ei vitamininnsprøyting til speltrøtte hanar. Og spelet tok seg opp att ei lita stund. I halv åtte tida var det over for denne dagen.

Foto frå leiken

Fotoutstyr: Nikon D850, Nikon D50, Nikon 200-400mm f4, Nikon 500mm f5,6. Video tatt med Olympus OM-D E-M1 Mark III og Zuiko 12-200mm@20mm

Naturlig med fototur til Storwartz når vind og snø er meldt. Og det var friskt oppå der med frisk bris og kuling i kasta. Snøbygene kom regelmessig frå nord og viska ut landskap og hus. Ja det er april og som det heiter i ordtaket «Det mars tine tu skal april fyke ti at.» Så snø i april er ikkje uvanleg.

Stigerboligen på Storwartz har eg hatt mange foto av i denne bloggen. Den har blitt eit favorittmotiv og her er tre utgåver frå fredag og lørdag.

Kiting er ein populær aktivitet i Storwartzområdet. To trondhjemmere trossa været og kosa med frisk bris med kuling i kasta. Dei fôr eller svevde fram og tilbake; Quintus, Sommerhøgda, Klettjønna, Flotasjonsdammen, Kvitstenshøgda…..Nå og då forsvann dei inn i tette snøbyger og dukka fram att ein heilt anna plass.

Eg har vore på orrfuglleik hos Floris Smeets på Deset i Åmot kommune (Rena). På ei myr ein stad ved Deset har han lagt til rette for oss som vil oppleve og fotografere orrfuglane. Kamuflasjetelt er satt opp og fotografar frå fjern og nær reiser til Deset og betaler for ei eller fleire netter i eit av telta som er satt opp på myra.

Årets fototur var av dei kalde – ja det er lenge sidan eg har frose så mykje i løpet av ei natt! På kvelden klarna det opp, vinden stilna og temperaturen datt fort- minus 15 må det iallefall ha vore. Eg skulle nok tatt med ein tjukkare sovepose og eit tredje liggeunderlag!!

Floris Smeet – frå Nederland – har etablert firmaet Photo Tours Norway på Deset litt nord for Rena. Gjennom samarbeidspartnare arrangeres fototurar og workshops over heile landet. Fotografar frå Mellomeuropa er hovedmålgruppa. Covid19 har utfordra drifta i fjor og år. Norske fotografar har til dels erstatta utlendingane på fleire turar. Turane er populære og neste års turar er allereie fullbooka!

Naturfotografar er ei betalingsvillig kundegruppe og det blir arbeidsplassar lokalt – både for arrangør og for overnattingsbedrifter.

I midt Norge er det etterkvart eit bredt spekter av tilbud for naturfotografar – tilbod både for innanlandske og utanlandske fotografar. Langs kysten er det tre stader for fotografering av havørn mm: Rekdal mellom Ålesund og Molde, på Smøla og i Flatanger. Rundt Dovre er det to aktørar med moskus som hovedprodukt. Og i Østerdalen er det altså Photo Tour Norway som også tilbyr moskusfotografering og fotografering av villrein. I vinter har og Erlend Haarberg tilbudt fotografering av hare utenfor Røros. Frå neste vinter blir det og tilbud om fotogafering av kongeørn i Rendalen. Sjøl om dette er tilbud primært retta mot naturfotografar så er det også mogeleg for deg som berre vil se ei kongeørn, bli med på ein moskussafari eller oppleve orrfuglens spel.

Floris er ikkje berre ein god arrangør – han er og ein gudebenåda fotograf – anbefaler alle å sjå på hans nettside Floris Smeets Photography

Bloggtema er hare også denne veka med fleire foto frå fotoøktene hos Erlend Haarberg på Vauldalen! Som eg skreiv i forrige blogg så er haren utbreidt over heile landet – både i villmark og bynære strok. Skuleområdet på Røros har ofte fleire «skuleharar» på sommar og haust – ungharar som er fødde her og finn det trygt å oppholde seg i området. Eg har og fått melding om yngling midt inne i eit boligområde på Røros.

Haren er oppført på rødlista under kategorien Nær trua. Ein er litt usikker på utviklinga av bestanden. Men alt tyder på ein bestandsnedgang sjøl om ein lokalt kan ha gode bestandar. Antal harar skutt på jakt har gått attende frå frå 125 000 i 1990 til 15 500 i 2013/14.

Meir informasjon om haren finn ein på Verdens Naturfond (WWF) sine sider eller på Store Norske Leksikon

Haren – Lepus timidus – er utbredt over heile landet; frå sør til nord og frå kyst til høgfjell. Fotografia her er frå ein «hareworkshop» hos Erlend Haarberg- ein av norges mest kjende naturfotografar- på Vauldalen like ved svenskegrensa nyleg. I snart 30 år har han på vinterstid fotografert harane som held til her. Ved å legge ut mat og bruke kunstig lys har Haarberg tatt spektakulære foto av «vinterharane.» Nå deler han erfaringa si med andre fotografar. Fleire norske naturfotografar har allereie vore her og fotografert hare i snøvêr, hare som sloss…. Eit engelsk tv-team var på Vauldalen i eit par veker i fjor for å filme harane. Harane på Vauldalen er nok dei mest fotograferte harane i landet!

Erlend Haarbergs harefoto med tittelen «Snow spat» – to harar som sloss – fotografert på Vauldalen har hausta heder og ære i fleire internasjonale utstillingar – blant anna «overall vinner» i den største europeiske naturfotokonkurranse – GDT European Wildlife Photographer of the Year 2017 competition. Anbefalar Facebook-sida til Erlend og Orsolya Haarberg – ei estetisk nytelse med foto på svært høgt nivå.

Her har eg nytta Nikon D850 og Nikon D500, Nikon 200-400mm f4 og Sigma 300mm f 2.8. I tillegg er fotografia som vanleg bearbeida i Lightroom.

Foto frå ein vårtur på Jæren første veka i mars er bloggtema. Vårteikna var der trass i kaldt vêr; syngande lerker, tjeld og viper. Og på Revtangen hadde hestehoven så vidt fått fram eit par blomster.

Etter eit lite forsiktig forspel fredag spelte Aurora – nordlyset – opp for fullt lørdag kveld. Frå Olavsgruvevegen kunne dette spektakulære naturfenomenet følgas – eit «show» som så langt må karakteriseras som sesongens flottasta.

Mange blir forundra over at me kan sjå nordlys her sør. Men ved gode forhold kan nordlyset sjås langt sør. Lørdagens nordlys kunne studeras heilt sør til Rogaland – men dog i ein meir dempa utgåve. Ei anna sak er at om ein prøver å sjå etter nordlys frå Røros sentrum så vil det berre unntaksvis vere synleg. Då eg lørdag kveld kjørte gjennom sentrum kunne eg så vidt ane lyset på nordhimmelen. Så snart eg kom utav sentrum så dukka nordlyset opp att.

Kva er nordlys? Eg saksar frå Store Norske Leksikon: «Nordlys er et lysfenomen som oppstår når energirike partikler blir slynget fra Sola mot Jorda. Det oppstår i den øvre polare atmosfæren, mellom 80 kilometer og sjelden over 500 kilometer over jordoverflaten, når elektroner og protoner kolliderer med atmosfæregassen. Denne gassen blir tilført energi som så sendes ut igjen i form av lys. Selve lysutsendelsen kommer hovedsakelig fra atomer og molekyler i atmosfæren og ikke fra selve primærpartiklene.

Nordlyset opptrer i mange forskjellige former. …. Hvilke farger en forekomst av nordlys består av, blir bestemt av energinivået i partiklene og sammensetningen av atmosfæregassen. De dominerende fargene i den delen av fargespekteret vi kan se, er grønt, rødt og blått. Forekomst og intensitet av nordlyset er på sin side styrt av aktivitet på Sola. Jordas magnetfelt og atmosfære bestemmer hvor på Jorda nordlyset opptrer.…..Det latinske navnet på nordlys er aurora borealis. Det samme lysfenomenet kalles sørlys, eller aurora australis, når det opptrer på den sørlige halvkule, og en fellesbetegnelse på begge er polarlys.

Eit anna himmelfenomen – STEVE -kunne og studeras på lørdag. STEVE – Strong Thermal Emission Velocity Enhancement– er eit fenomen som opptrer saman med nordlys ein sjeldan gong. Steve er et atmosfæriske optisk fenomen som fremstår i lilla og grønt lysbånd på himmelen. Steve kan være en kombinasjon av ladde partikler som blir varmet opp i atmosfæren og elektroner som endrer energi tilstand og sender da ut lys. (Samme prinsippet som skaper Nordlyset)

Vitenskapen har ikkje heilt kontroll på STEVE: “Our main conclusion is that STEVE is not an aurora,” said Bea Gallardo-Lacourt of the University of Calgary in Canada, and lead author of paper, in a press release. «So right now, we know very little about it. And that’s the cool thing, because this has been known by photographers for decades. But for the scientists, it’s completely unknown.»